Interview Gaby Dam - Anders dan Verwacht

De rol van fotografie bij rouw: vastleggen wanneer ontmoeten en verliezen samenkomen

Wat is de rol van fotografie bij rouw? Ik vroeg het aan een expert. Sarieke Haken koos na ruim 20 jaar werkzaam te zijn als docent, voor een niet alledaags beroep. Zij is afscheidsfotograaf en legt de laatste momenten vast van iemands leven. Niet alleen is ze aanwezig tijdens de uitvaart van volwassenen, ze is er ook voor ouders die een kind verliezen tijdens de zwangerschap of kort daarna. Voor Stichting Still fotografeert zij als vrijwilliger overleden baby’s vanaf een zwangerschapstermijn van 12 weken.

Fotograferen voor Stiching Still

Sarieke ontmoet ouders van een overleden baby thuis of in het ziekenhuis. Ze vertelt dat het haar soms gebeurt dat de aanwezige kraamverzorger of verpleegkundige voor het eerst in haar carrière te maken krijgt met het verlies van een kind. Sarieke: “ik ben dan de enige in de kamer met ervaring. Gelukkig weet ik wat ik moet doen. Ik vraag of ik de ouders mag feliciteren en bewonder het kindje. Daar neem ik de tijd voor. Zo breek ik het ijs en zorg ik voor rust en een liefdevolle sfeer. Hoe kwetsbaar en klein sommige kindjes ook zijn, ik weet precies hoe ik ze kan aanraken en kan neerleggen. Vaak nodig ik ouders uit hun kindje vast te houden. Dat komt niet altijd vanzelf, de schok is dan te groot.

Een laatste tastbare herinnering

Ik neem altijd een pakketje met luiertjes, omslagdoekjes, mutsjes en gehaakte vlindertjes mee voor de ouders. Veel komt van vrijwilligers. Het is niet ondenkbaar dat ouders niets hebben voor hun kindje. Met deze pakketjes kunnen ze hun kindje aankleden of warm omwikkelen in een doek. Het is een mooi ritueel, het voelt minder klinisch en er is dan altijd nog iets dat ze later kunnen vasthouden met de gedachte dat deze doek van hun baby is geweest. Als het kindje (nog) niet is gewassen, blijft er wel eens een vlekje achter. Juist die vlek wordt dan heel kostbaar. Het is het bewijs dat dit kindje, hoe klein ook, er is geweest.”

Alles vastleggen

Sarieke zorgt voor een set aan foto’s om trots op te kunnen zijn, foto’s om in te lijsten. En daarnaast legt ze alles van het kindje vast, van navelstreng tot billen en van teentjes tot de kruin. Sarieke: “ik weet dat de korte periode tussen geboorte en afscheid als een waas aan ouders voorbij kan gaan. De kans is groot dat ze niet hebben opgeslagen dat het wipneusje zo op die van mama lijkt of de lange tenen op die van papa. Maar ook leg ik een knietje vast, het nekje of de haren achterop het hoofdje. Ik wil dat ouders later nog eens vol bewondering naar hun kindje kunnen kijken.”

Wanneer verlies en ontmoeten samenkomen

Sarieke mag een kindje van heel dichtbij zien en leren kenen. Dat is meer dan de meeste familie en vrienden van het kindje zien. Sarieke: “geregeld vragen ouders of ik hun kindje wel mooi vind. Mijn antwoord is altijd ja. Ook als het kindje heel klein is of is geboren met ernstige complicaties. Ik hoef er mijn best niet voor te doen om iets moois te zien, het is er altijd.
Ik zorg niet alleen voor foto’s van het kindje maar maak ook foto’s van de ouders samen met hun kind. Ik let op details zoals een hand op de schouder van moeder terwijl zij naar haar kindje kijkt. Eigenlijk leg ik de liefde voor het kind vast, want die is naast al het verdriet zo goed voelbaar. Ik probeer ook altijd de omgeving vast te leggen of het nu thuis is of een ziekenhuiskamer. En ik registreer wie er nog meer aanwezig zijn, een verpleegkundige die zorgzaam toekijkt bijvoorbeeld. Als ik alles heb vastgelegd bedank ik het kindje dat ik hem of haar mocht leren kennen.”

De rol van fotografie bij rouw

Om te kunnen rouwen moet je eerst kunnen beseffen en plaatsen wat er precies gebeurde en waarom. Maar verdriet heeft helaas de neiging om je beeld, herinneringen en gedachten te vertroebelen. Dat weet Sarieke ook, het is zelfs de reden waarom zij voor dit vak koos: “ik ben je ogen als je verblind bent door verdriet. Je leeft zo in een roes, om nog maar even niet te spreken over de aanwezigheid van (pijn)medicatie na de bevalling of keizersnede. Je maakt het wel mee maar achteraf wil je kunnen zien wat er gebeurde, waar je was, wie erbij waren en hoe zij omgingen met het verdriet. En vergeet niet, ik leg niet alleen afscheid vast, het draait ook – of misschien wel juist – om ontmoeten. Om verbinding.”
De beelden die Sarieke maakt helpen om het verhaal kloppend te krijgen en zorgen ervoor dat waardevolle herinneringen niet vervagen. Niet alleen voor ouders zijn deze beelden van belang, denk ook aan broertjes en zusjes die het afscheid niet bewust hebben meegemaakt of die pas na het verlies worden geboren. Zij horen wel over hun broertje of zusje, zien een foto op de kast en maken jaarlijks terugkerende rituelen mee maar kennen het verhaal niet. Door samen naar de foto’s kijken, kunnen zij zich een beeld vormen en hoort het verhaal van hun broertje of zusje ook een beetje bij hun.

Sarieke besluit: “om deel uit te mogen maken van iemands leven op zo’n kwetsbaar moment en het machteloze verlies om te kunnen zetten in iets kostbaars, ik ben ontzettend dankbaar dat ik dat mag en kan doen.”
Ben je op zoek naar een afscheidsfotograaf en wil je weten waar je op moet letten? Lees dan ook: zo kies je een afscheidsfotograaf die bij je past.
—
Aan dit artikel werkte mee: Sarieke Haken is afscheidsfotograaf en docent Engels. Daarnaast is zij vrijwilliger bij Stichting Still en geeft zij gastlessen over afscheidsfotografie op (MBO) scholen.
Foto: Anders dan verwacht